Park Sonsbeek
Misschien wel het mooiste stadspark van Oost-NederlandHet decor van Sonsbeek Open
Park Sonsbeek vormt het schitterende decor van het Sonsbeek Open. Dit prachige park kent een rijke geschiedenis waar we je graag iets meer over vertellen.
Geschiedenis
Park Sonsbeek is 100 hectare groot. Het heeft al een hele geschiedenis als park en landgoed achter zich. Ooit hebben hier 10 watermolens gestaan. De witte watermolen bij het bezoekerscentrum is er hier nog een van. Het gebied was heidegrond tot vrouwe Adriana van Bayen in 1742 er op de heuvel een stuk land kocht en daar een huis bouwde. Dit huis werd later bekend als de Witte Villa.
In 1778 werd de Arnhemse burgemeester Pronck eigenaar van dit terrein. Hij begint het al meer als een park in te richten en geeft het de naam Sonsbeek. In 1821 koopt baron van Heeckeren het terrein. Deze steenrijke, arrogante baron wil graag opscheppen met zijn landgoed, dus kosten noch moeite worden gespaard.
Hij geeft zijn tuinarchitecten de opdracht om het landgoed in te richten volgens de toentertijd opkomende Engelse landschapsstijl. Hierin speelde water een belangrijke rol. Er kwamen veel vijvers, stroompjes en zelfs een waterval. Hierbij werd dankbaar gebruik gemaakt van het natuurlijke aanwezige hoogteverschil in het park.
In 1899 kunnen de nabestaanden van de baron het landgoed niet meer betalen. De gemeente koopt het landgoed voor het toentertijd astronomische bedrag van 1 miljoen gulden en stelt het open voor het publiek. Dit bedrag was de helft van de gehele jaarlijkse stadsbegroting.
Een park met 'wereldberoemde' watervallen
Baron van Heeckeren had op reis in Zwitserland een waterval gezien. Hij was hier zo van onder de indruk dat hij ook een waterval op zijn landgoed wilde. Bij thuiskomst gaf hij aan zijn tuinarchitect de opdracht om een waterval te bouwen.
Uiteindelijk werd de waterval aangelegd zoals hij nu nog in het park aanwezig is. Ook deze waterval maakt gebruik van het natuurlijk verloop van water. De totale kosten voor het aanleggen van de waterval waren ongeveer 70.000 gulden, tegenwoordig zou dit meer dan 3 miljoen euro zijn. Deze hoge kosten kwamen onder meer omdat de stenen voor de waterval speciaal op het Kootwijkerzand met de hand opgegraven moesten worden.
De waterval van Baron van Heeckeren werd al snel wereldberoemd. Als er hoge buitenlandse gasten bij hem langs kwamen, liet hij met trots zijn waterval zien. Deze hoge heren hadden eigen schrijvers bij zich voor het vastleggen van de reis. Zij wisten wel raad met de peperdure waterval en schreven bij thuiskomst honderd uit over die gekke Nederlandse baron met zijn eigen waterval.
Oude beuken maken ruimte voor nieuwe
Baron van Heeckeren heeft bij het aanleggen van het park veel beuken in het bos gepland. Dit zijn nu de grote oude dikke bomen geworden die het park sieren. Omdat een beuk ongeveer 300 jaar oud wordt zijn de meeste bomen toe aan hun laatste levensfase. De bomen zijn nu ongeveer 260 jaar oud en dus in de sterffase aanbeland. De verwachting is dat binnen nu en veertig jaar alle grote beuken weg zijn. Een beuk voelt aan wanneer hij gaat sterven en zorgt nu zelf al voor nieuwe kleine beukjes.
Nu is al aan veel beuken te zien dat hun einde nadert. Ze worden hol van binnen en komen eerder in de herfst. De parkwachter van Park Sonsbeek kent de oude bomen en laat ze jaarlijks onderzoeken met röntgenapparaten. Zo weet hij welke bomen te ziek of oud zijn en een gevaar vormen voor de veiligheid in het park. Komende jaren zullen de eerste beuken gekapt gaan worden.
De vijvers van Park Sonsbeek en haar kunstwerken
Er liggen in het park veel vijvers en stroompjes. Deze waterpartijen worden allemaal gevoed door de Sint-Jansbeek en natuurlijke bronnen. Alle waterpartijen staan met elkaar in verbinding en voeren het water uiteindelijk via de Sint-Jansbeek af naar de Neder-Rijn. Het hoogteverschil dat het water uiteindelijk overbrugt is ongeveer drie en een halve meter.
De grote vijver is rond 1600 gegraven en wordt mede gevoed door drie natuurlijke bronnen. Hij werd uitgegraven omdat het zand gebruikt werd voor het bakken van dakpannen voor de stad. Het centrum van Arnhem was, zoals het vaker gebeurde in die tijd, weer voor een groot gedeelte afgebrand. Om dit in de toekomst te voorkomen bood het stadsbestuur voor de nieuwbouw gratis stenen dakpannen aan. Het zand hiervoor werd gewonnen uit de grote vijver.
In veel kleinere vijvertjes staan kunstwerken. Dit zijn overblijfselen van de verschillende beeldententoonstellingen in Sonsbeek, zoals het planetenstelsel. Na de tentoonstelling in 2001 heeft de toen aftredende burgemeester Paul Scholten dit kunstwerk gekocht en aan de stad cadeau gedaan. Hij deed dit omdat koningin Beatrix het zo mooi vond. Jammer was alleen dat een ambtenaar niet had opgemerkt dat Scholten het kunstwerk wilde kopen en het al had vernietigd. De kunstenaar heeft daarna het planetenstelsel opnieuw gemaakt, waarna het alsnog in de vijver is geplaatst.
Het park en de invloed van de oorlog
Nadat de ‘Slag om Arnhem’ was mislukt is Arnhem in april 1945 alsnog door de Engelsen bevrijd. Toen de Engelse Polar Bear divisie park Sonsbeek wilde binnentrekken is hier hard om gevochten.
De Duitsers besloten om de frontlinie ver richting de Schelmseweg te verplaatsen. Om dit te kunnen doen kregen alle gewonde soldaten de opdracht om al de aanwezige munitie op te schieten en zo de Engelsen te verhinderen het park in te nemen.
Vandaag de dag zie je nog in veel oude bomen de kogelgaten van het spervuur van de Duitsers zitten. Als je vanaf de trap bij de Steile Tuin richting de Ronde Weide en park Zypendaal loopt, zie je tot op ongeveer 15 meter hoogte in de oude bomen allemaal kleine gaatjes zitten.
Dit zijn de stille getuigen van de bevrijding van Sonsbeek. In veel bomen zitten nog hulzen en kruitresten. Hierdoor kan het hout niet bewerkt of verkocht worden als brandhout.
Meer weten?
Wil je meer weten over Park Sonsbeek? Neem dan contact op met Molenplaats Sonsbeek (Voorheen Bezoekerscentrum Sonsbeek). Zij informeert over het stedelijk groen in Arnhem en organiseert onder andere verschillende soorten wandelingen in Park Sonsbeek.